Πώς προετοιμάζουμε το παιδί για το δημοτικό σχολείο

Η ψυχολόγος Μαργαρίτα Ορφανίδου μας καθοδηγεί για τον δημιουργικό χρόνο του παιδιού στο σπίτι, που μπορεί να προετοιμάσει το παιδί για το δημοτικό σχολείο, νοητικά, συναισθηματικά και γλωσσικά.

 γράφει: Μαργαρίτα Ορφανίδου, Ψυχολόγος / www.paidiatros.com

Η προετοιμασία ενός παιδιού για το σχολείο περιλαμβάνει την ανάπτυξη διαφορετικών δεξιοτήτων, που μπορείτε να ενθαρρύνετε από τη βρεφική ηλικία, όπως:

• τη νοητική πλευρά του παιδιού, την κοινωνική (παιχνίδι με συνομήλικα άτομα),
• τη συναισθηματική (θετική ενθάρρυνση στο παιδί) και
• τη γλώσσα / ομιλία.

Για να μπορέσει ένας γονιός να προετοιμάσει το παιδί του για το σχολείο καλό θα ήταν να εστιαστεί σε αυτούς τους τομείς όσο πιο νωρίς γίνεται ακόμη και από την πρώτη μέρα ζωής του παιδιού.

 

Επιδράσεις και ερεθίσματα από το περιβάλλον μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη ενός παιδιού, να τη διακόψουν ή και να την δυσκολέψουν. Επίσης, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά του παιδιού, στην κοινωνικότητα του και στην προσωπικότητα του. Αυτοί είναι τομείς, που όταν αρχίσουν να αναπτύσσονται θα βοηθήσουν την προσαρμοστικότητα του παιδιού στο καινούριο σχολικό περιβάλλον και θα διευκολύνουν τη λειτουργικότητα του και τη διαδικασία μάθησης.

Ερ: Μου φαίνεται δύσκολο να κατανοήσω ότι από τη βρεφική ηλικία μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να ετοιμαστεί για το σχολείο αφού ούτε καν μιλά και δεν κάνει τίποτα άλλο εκτός από το να τρώει και να κοιμάται. Τι ακριβώς μπορώ να κάνω για το παιδί μου σε αυτή την ηλικία;

Απ: Έχει αποδειχτεί ότι από πολύ νωρίς το βρέφος αντιλαμβάνεται πολλά και είναι ικανό να μαζεύει πληροφορίες από το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Σίγουρα είναι αβοήθητο όχι όμως παθητικό. Έχει συναισθήματα και κίνητρα, άρα από την πρώτη μέρα μπορείτε να κάνετε αρκετά πράγματα που θα καθορίσουν την ανάπτυξη του βρέφους σας όπως για παράδειγμα:
♥  Τρυφερή επικοινωνία και ανταπόκριση
♥  Αμοιβαιότητα
♥  Ευχαρίστηση στις συναλλαγές και στις σχέσεις με το βρέφος
♥  Το καθρέπτισμα (mirroring)
♥  H οπτική επαφή
♥  Ο συναισθηματικός συντονισμός κλπ. 

Όλα αυτά έχουν μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη του συναισθηματικού τομέα του παιδιού και μπορεί να επηρεάσουν το πώς τα παιδιά θα προσαρμοστούν στο σχολείο.

Το πώς ανταποκρίνεστε στις ανάγκες του βρέφους και με ποια διαθεσιμότητα παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη και στη διαμόρφωση των μετέπειτα σχέσεων που θα δημιουργήσει π.χ. η κατάθλιψη μιας μητέρας μετά τη γέννα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την επικοινωνία που έχει με το βρέφος της και μπορεί ακόμη να έχει επιπτώσεις στην ικανότητα του για μάθηση. Για να αρχίσει ένα βρέφος να διερευνά ενεργά τον κόσμο χρειάζεται να αισθάνεται ασφαλές για να προχωρήσει.

   

Τι ρόλο μπορεί να παίξει ο συναισθηματικός κόσμος στο σχολείο;

Τα παιδιά που προέρχονται από οικογένειες που ενθαρρύνουν, που συναισθηματικά στηρίζουν, που ενισχύουν τις προσπάθειες των παιδιών και αποδέχονται τις αποτυχίες τους, είναι συνήθως καλύτερα προετοιμασμένα να ανταποκριθούν σε ότι έχει να προσφέρει το σχολείο.

Παιδιά με συναισθηματικές δυσκολίες μπορούν να παρουσιάσουν άγχος αποχωρισμού από τους γονείς τους, σχολική άρνηση, φοβία, αργούς ρυθμούς μάθησης και κοινωνικές δυσκολίες.

Ένα παιδί που συναισθηματικά είναι πίσω δε θα μπορέσει να λειτουργήσει επαρκώς στο σχολείο και τις πρώτες βάσεις τις κτίζετε εσείς από πολύ νωρίς. Μια υγιής συναισθηματική συναλλαγή και επικοινωνία μεταξύ του μικρού παιδιού και των γονέων παίζει ρόλο στη γνωστική ανάπτυξη.

Ερ: Έχω ακούσει ότι η κίνηση του παιδιού παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του. Πώς μπορώ να μάθω αν ο γιος μου κινείται φυσιολογικά και τι μπορώ να κάνω εγώ;

Απ: Η κινητικότητα του παιδιού θα το βοηθήσει να αποκτήσει έλεγχο στο περιβάλλον του και μπορεί να αναπτύξει τη διάθεση του για έρευνα και μάθηση. Υπάρχουν χρονοδιαγράμματα που υποδεικνύουν αν υπάρχει καθυστέρηση στην απόκτηση κάποιων αναπτυξιακών σταδίων τα οποία μπορούν να ακολουθούν οι γονείς. Ο ρόλος των γονιών σε αυτά τα αρχικά στάδια είναι να δίνουν τα κατάλληλα ερεθίσματα στα βρέφη ώστε να μπορέσουν να τους δώσουν κίνητρα για μάθηση.

 

Τι είναι η σχολική ετοιμότητα;

Η σχολική ετοιμότητα βασικά μας λέει αν ένα παιδί είναι έτοιμο και ικανό να προσαρμοστεί στις κοινωνικές και στις ακαδημαϊκές απαιτήσεις του σχολείου. Με άλλα λόγια αν έχει αναπτύξει κάποιο βαθμό ανεξαρτησίας και κοινωνικοποίησης όπως:

• Να δουλεύει και να κάνει κάτι μόνος του
• Να ακούει και να προσέχει όταν κάποιος μιλά
• Να μπορεί να συναναστρέφεται και να συνεργάζεται με συνομήλικα παιδιά π.χ. να παίζει μαζί τους, να περιμένει τη σειρά του
• Να μπορεί να συμμετέχει σε δομημένα πλαίσια όπως το παιχνίδι και να παρακολουθεί την ώρα του παραμυθιού
• Να έχει την ικανότητα να μένει μόνο του μακριά από τους γονείς . Θέματα αποχωρισμού, αν δηλαδή ο αποχωρισμός του προκαλεί άγχος, μπορούν να παρεμποδίσουν τη λειτουργία του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον και στην τάξη.

  

Πώς μπορώ να προετοιμάσω το παιδί μου για το σχολείο;

Ο γονιός θεωρείται ότι είναι ο πρώτος δάσκαλος του παιδιού και το σπίτι σαν το πρώτο του σχολείο. Για να βοηθήσετε τη γνωστική εξέλιξη και να ενθαρρύνετε την περιέργεια του παιδιού συστήνετε η ύπαρξη παιχνιδιών στο χώρο για εμπλουτισμό των νοητικών δεξιοτήτων. Μπορείτε να ενισχύσετε την επιθυμία του παιδιού για μάθηση κάνοντας την εκπαίδευση διασκεδαστική χρησιμοποιώντας παιχνίδια με αριθμούς, γράμματα, σχήματα, χρώματα, παιδικά τραγουδάκια, παραμύθια, παζλ, ζωγραφική κ.α.

Η μάθηση στο σπίτι και η εμπλοκή σας παίζει σημαντικό ρόλο.

Για την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων και για την εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων μπορείτε να ενθαρρύνετε το παιδί να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες και να το διδάξετε πώς να περιμένει τη σειρά του και πώς να μοιράζεται τα πράγματα του. Γενικά, να του βάζετε όρια τα οποία θα πρέπει να γνωρίζει.
Μπορείτε ακόμη να του δείξετε πώς να οργανώνει το χώρο του π.χ. πώς να συγυρίζει τα παιχνίδια ή τα ρούχα του.

Άλλη δραστηριότητα, που θεωρείται χρήσιμη στην ανάπτυξη της ομιλίας είναι το διάβασμα παραμυθιών, κάτι που βοηθά στη συγκέντρωση. Αυτές είναι σημαντικές δεξιότητες, που πρέπει ο γονιός να διδάξει και να εξασκήσει στο σπίτι.
Καλό θα ήταν να του αναθέτετε ευθύνες στο σπίτι και πρωτοβουλίες π.χ. τι ρούχα θα φορέσει, επιλογή μεταξύ φαγητών.

Αν από νωρίς δείξετε στο παιδί ότι μπορείτε να το εμπιστευτείτε (ηλικιακή καταλληλότητα κρίσιμη), αυτό θα κάνει το παιδί να αποκτήσει ανεξαρτησία και αυτοεκτίμηση. Στη συνέχεια θα αποκτήσει αυτοπεποίθηση για να μπορεί να αντιμετωπίσει τυχόν άγχη και δυσκολίες.

   

Πόσο σημαντικό είναι το θέμα της πειθαρχίας και τι μπορώ να κάνω στο σπίτι;

Τα όρια στη συμπεριφορά προετοιμάζουν τα παιδιά για το μέλλον σε θέματα κοινωνικοποίησης.

Βοηθώντας το παιδί να αναπτύξει υγιείς σχέσεις ενθαρρύνεται η ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας και εδραιώνεται η συναισθηματική επικοινωνία.

Στο σπίτι πρέπει να υπάρχει πειθαρχία, δεν πρέπει να είστε υπερβολικά ανεκτικοί ούτε αυστηρά περιοριστικοί.

Όμως τα παιδιά χρειάζονται σταθερά όρια στο σπίτι και χρειάζεται να μπορούν να υπακούν κανόνες.

Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς πρέπει να αρχίσει από τους γονείς και αυτό θα βοηθήσει το παιδί να καταλάβει και να αποδεχτεί τους κανόνες στην τάξη πράγμα που θα βοηθήσει στην προσαρμογή.

Χρειάζεται:

• Να επαινείτε τη συνεργασία
• Να ενθαρρύνετε τα παιδιά
• Να αποδέχεστε τις αδυναμίες των παιδιών και να τους δίνετε χρόνο
• Να δίνετε σαφείς οδηγίες και εντολές
• Να θέτετε λογικούς και κατάλληλους κανόνες
Σταθερά όρια επίσης βοηθούν τα παιδιά να έχουν περισσότερη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

Θετική πειθαρχία, που είναι αποτελεσματική, επηρεάζει τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού επειδή η υπακοή στους κανόνες από νωρίς θεωρείται αναγκαία για την κοινωνική επιβίωση στο σχολείο και γενικά στην ζωή.

Έλλειψη ορίων, δηλαδή, όταν τα παιδιά αφήνονται ανεξέλεγκτα μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή παραβατικότητα και σοβαρές δυσκολίες στο σχολείο. Οι γονείς δεν πρέπει να είναι υπερβολικά καταπιεστικοί, αυταρχικοί ή τιμωρητικοί αλλά να έχουν μια στάση αποδοχής.

Ερ: Ανησυχώ ότι το παιδί μου δεν θα μπορέσει να αντεπεξέλθει στις ακαδημαϊκές απαιτήσεις όταν θα πάει σχολείο. Μπορείτε να εισηγηθείτε συγκεκριμένες δραστηριότητες που θα μπορούσα να κάνω με το παιδί μου στο σπίτι για να τον προετοιμάσω καλύτερα;

Απ: Υπάρχει μια τάση στους γονείς να δίνουν περισσότερη έμφαση στην απόκτηση βασικών μαθησιακών ικανοτήτων πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς και δεν δίνουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη άλλων δεξιοτήτων όπως τις κοινωνικές δεξιότητες, τις επικοινωνιακές και τις δημιουργικές.

Μπορείτε στο σπίτι να αναπτύξετε την ικανότητα του παιδιού για συγκέντρωση, την ικανότητα του να επιλύει προβλήματα και να ενθαρρύνετε την περιέργεια τους να αναπτυχθεί.

Θα μπορούσατε να διαβάζετε παραμύθια, ιστορίες, ποιήματα και να βλέπετε μαζί εικόνες σε καθημερινή βάση. Έστω και αν τα πολύ μικρά παιδιά δεν κατανοούν αυτά που τους λέτε, μαθαίνουν αρκετά για τη γλώσσα, αρκεί που ακούν τη φωνή σας.

Θα μπορούσατε επίσης, να συζητάτε με το παιδί σας διάφορα θέματα που σας ενδιαφέρουν, να ρωτάτε τι ενδιαφέροντα έχει το παιδί και γιατί και προσπαθήστε να ανοίξετε διάλογο μαζί του. Τα παιδιά που κατέχουν πιο ανεπτυγμένο λεξιλόγιο στο σχολείο μπορούν να χειρίζονται με περισσότερη ευκολία καινούριες πληροφορίες.
Να παρέχετε άνετο χώρο να πειραματιστούν και κατάλληλα υλικά στα παιδιά για ζωγραφική για να αναπτυχθεί ο οπτικο-κινητικός συντονισμός τους για να καταφέρουν σταδιακά να σχηματίζουν γράμματα και αριθμούς.
Να τους δείξετε τον κόσμο με επισκέψεις στην τράπεζα, σε εστιατόρια, σε θέατρα και στη γειτονιά, για να επεκτείνετε τις γνώσεις τους πέραν του σπιτιού. Να τους εξηγείτε με απλό τρόπο πώς λειτουργούν κάποια πράγματα και να ενθαρρύνετε το παιδί να σας κάνει ερωτήσεις.

  

Πώς μπορεί το παιχνίδι να βοηθήσει στην ετοιμότητα του παιδιού μου για το σχολείο;

Όταν ένα παιδί αρχίσει σχολείο αναμένεται να μπορεί να επικοινωνεί, να κατέχει κάποιες βασικές γνώσεις, να μπορεί να κοινωνικοποιείται και να δείχνει μια κατάλληλη για την ηλικία του ανεξαρτησία.

Η εμπειρία του παιχνιδιού σε μικρά παιδιά μπορεί να βοηθήσει στην προετοιμασία τους για το σχολείο και μέσω του παιχνιδιού να αναπτυχθούν οι μαθησιακές δεξιότητες.

Επειδή εσείς είστε οι πρώτοι σύντροφοι του παιδιού στο παιχνίδι είναι σημαντικό να αφιερώνετε χρόνο για παιχνίδι και για προσποίηση (pretend play). Το παιδί θα μαθαίνει από τα παραδείγματα που του προσφέρετε και θα σας έχει κοντά του όταν μαθαίνει για διάφορους κανόνες, όταν δοκιμάζει κάτι καινούριο, όταν μαθαίνει για τα συναισθήματα των άλλων (από παραμύθια), όταν εκνευρίζετε στη ματαίωση και όταν επιλύει προβλήματα. Όταν εισέρχεστε στον κόσμου του παιχνιδιού του παιδιού σας, θα βοηθήσετε το παιδί να εισαχθεί στο σχολείο με αυτοπεποίθηση.
Μέσω του παιχνιδιού μπορείτε να προσφέρετε ευκαιρίες για ανάπτυξη της αυτό-εξυπηρέτησης του. Για παράδειγμα μπορείτε να συμπεριλάβετε ρούχα στο παιχνίδι όπου το παιδί θα προσπαθεί να ντύνεται μόνο του, να κουμπώνει και να ξεκουμπώνει, να χειρίζεται φερμουάρ, ζώνες, κορδόνια, βέλκρο κτλ. Στόχος είναι να κάνει πράγματα από μόνο του και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση να δοκιμάζει καινούριες προκλήσεις στο σχολείο. Η επιτυχία που θα αισθάνεται όταν μαθαίνει καινούριες δεξιότητες μέσω του παιχνιδιού θα ενθαρρύνει το παιδί να επιτύχει σε άλλους τομείς της μάθησης. Μπορείτε ακόμη να παίζετε με το γραπτό και τον προφορικό λόγο μέσω παραμυθιού και τραγουδιού για να αποκτήσει διαλεκτικές δεξιότητες. Επίσης, να εξασκείτε τη μνήμη του παιδιού με ερωτήσεις, με αποστήθιση αγαπημένων ποιημάτων κτλ. Συνιστώνται παιχνίδια με νερό, κουτιά, πλαστελίνη, μαξιλάρια, κουβάδες, κούκλες και απλά κοινά αντικείμενα του σπιτιού για να διεγείρετε τη φαντασία του παιδιού.

γράφει: Μαργαρίτα Ορφανίδου, Ψυχολόγος / www.paidiatros.com

σχετικά άρθρα:

οριοθέτηση της συμπεριφοράς του παιδιού

ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού