Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα [ΔΕΠ(Υ) ή ADHD]

Το Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής είναι νευρολογικής φύσεως και γενετικής αιτιολογίας. Παρατηρείται από την παιδική ηλικία σε μεγαλύτερη ένταση από το μέσο άτομο και αποτελεί τροχοπέδη στην ομαλή διεκπεραίωση των εργασιών της καθημερινότητας.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα ποσοστά εμφάνισης της ΔΕΠ-Υ κυμαίνονται μεταξύ του 3 έως 5% του παιδικού πληθυσμού. Έχει διαπιστωθεί πως εμφανίζεται 6 φορές συχνότερα στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Τα παιδιά αυτά έχουν συχνά γλωσσικές δυσκολίες ή ειδικές μαθησιακές ανάγκες. Τα συμπτώματα ή οι αιτιάσεις πρέπει να είναι παρόντα για τουλάχιστον 6 μήνες, και συνήθως ξεκινούν στην προσχολική ηλικία. Πολύ συχνά μπορεί να συγχυστεί με εναντιωματικά προβλήματα (επιθετική συμπεριφορά) ή μεμονωμένες δυσκολίες οι οποίες είναι μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης και δεν απαιτούν αντιμετώπιση. Γι' αυτούς τους λόγους και προκειμένου να αποφευχθεί η σύγχυση των γονέων, είναι σημαντικό τα παιδιά να αξιολογηθούν σωστά και, εφόσον είναι αναγκαίο, να αντιμετωπιστούν βάσει αυστηρών κλινικών οδηγιών.

Τα βασικά συμπτώματα είναι τα εξής:

• Απόσπαση-Διάσπαση Προσοχής

• Παρορμητική συμπεριφορά

• Ψυχική και σωματική εγρήγορση

  

Η συμπτωματολογία που εμφανίζει το παιδί είναι:

• Α. Ελλειμματική προσοχή 
  * Δεν μπορεί να εστιάσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες, κάνει λάθη από απροσεξία στις εργασίες του σχολείου.
  * Δεν μπορεί να οργανώσει τις εργασίες του
  * Αδιαφορεί για τις οδηγίες που του δίνονται όσον αφορά τις σχολικές εργασίες, καθημερινές εργασίες και γενικά καθήκοντα που έχει αναλάβει   (χωρίς όλα αυτά να οφείλονται σε αντιδραστική συμπεριφορά ή αδυναμία κατανόησης των οδηγιών)
  * Δίνει την εντύπωση ότι δεν ακούει, όταν κάποιος του απευθύνει τον λόγο
  * Δεν κρατά εύκολα την προσοχή του όταν ασχολείται με κάτι ή όταν παίζει.
  * Ξεχνάει στις καθημερινές του δραστηριότητες
  * Χάνει αντικείμενα που του είναι απαραίτητα για εργασίες-δραστηριότητες
  * Αποσπάται εύκολα η προσοχή του εξαιτίας εξωτερικών ερεθισμάτων
  * Δεν δείχνει προθυμία να ασχοληθεί με εργασίες που απαιτούν έντονη διανοητική δραστηριότητα  

• Β. Υπερκινητικότητα 
  * Τρέχει και κινείται υπερβολικά σε χώρους όπου τέτοιου είδους συμπεριφορά κρίνεται ακατάλληλη. (οι έφηβοι-ενήλικες περιορίζονται σε ψυχική εγρήγορση)
  * Σηκώνεται από τη θέση ή το θρανίο του σε χώρους όπου δεν πρέπει να μετακινηθεί
  * Παίζει νευρικά με τα χέρια του, στριφογυρίζει αμήχανα στη θέση του, κουνάει τα πόδια του
  * Μιλάει υπερβολικά
  * Δυσκολεύεται να πάρει μέρος σε δραστηριότητες ή να παίξει με ηρεμία
  * Δεν θέλει να μένει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα μέρος

 

• Γ.  Παρορμητικότητα
  * Διακόπτει ή θέλει να επιβάλλει την παρουσία του π.χ. σε ομαδικά παιχνίδια
  * Έχει δυσκολία να περιμένει τη σειρά του Πετάγεται" δίνοντας απαντήσεις προτού ολοκληρωθεί η ερώτηση

 

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΜΕΙΩΜΕΝΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

(Πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 8 από τα 14, σε διάρκεια παρακολούθησης 6 μηνών):

• Κινεί συνεχώς χέρια και πόδια σαν νευρόσπαστο, στριφογυρίζει στην καρέκλα του.

• Δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένο στην τάξη.

• Εύκολα διασπάται η προσοχή του από εξωτερικά ερεθίσματα.

• Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του στα παιχνίδια ή στις ομαδικές δραστηριότητες.

• Συχνά απαντάει προτού καν ολοκληρωθεί η ερώτηση.

• Δυσκολεύεται να συμμορφωθεί με οδηγίες που του δόθηκαν (όχι επειδή δεν τις κατάλαβε ή από εναντιωματική συμπεριφορά) π.χ. δεν καταφέρνει να τελειώσει μικροδουλειές.

• Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί σε μια δουλειά (μάθημα) ή παιχνίδια που απαιτούν προσοχή.

• Συχνά μεταπηδά από μια δραστηριότητα που δεν τέλειωσε , σε άλλη.

• Δυσκολεύεται να παίξει ήρεμα.

• Συχνά μιλάει ακατάπαυστα.

• Συχνά διακόπτει ή παρεμβαίνει ενοχλητικά στους άλλους, π.χ. χαλάει το παιχνίδι άλλων παιδιών.

• Συχνά φαίνεται να μην ακούει (προσέχει) αυτά που του λένε.

• Συχνά χάνει πράγματα απαραίτητα για δουλειές και δραστηριότητες του στο σχολείο ή στο σπίτι, π.χ. παιχνίδια, μολύβια, βιβλία, το σημείωμα με τα «καθήκοντα της ημέρας.

• Συχνά εμπλέκεται σε επικίνδυνες δραστηριότητες χωρίς να λογαριάζει τις συνέπειες (όχι σκόπιμα, ούτε για να νιώσει συγκίνηση) π.χ. τρέχει στο δρόμο χωρίς να κοιτάζει προηγουμένως (χωρίς έλεγχο). 

  

Αντιμετώπιση και θεραπεία

Τόσο τα πρωτογενή συμπτώματα της ΔΕΠΥ ( απροσεξία, παρορμητικότητα, υπερκινητικότητα) όσο και τα δευτερογενή ( χαμηλή σχολική επίδοση, χαμηλή αυτοεκτίμηση , δύσκολη συμπεριφορά) δημιουργούν αρκετές δυσκολίες κυρίως στο παιδί αλλά και το κοντινό του περιβάλλον.

Η «θεραπευτική» αντιμετώπιση των παιδιών με ΔΕΠ-Υ πρέπει να είναι πολύπλευρη.

Ένα παιδί μ’ αυτή τη διαταραχή αισθάνεται ότι όλοι το επικρίνουν , ότι το αδικούν. Γι’ αυτό πριν απ’ όλα χρειάζεται την αποδοχή και την κατανόησή μας. Πρέπει να νοιώσει ότι το καταλαβαίνουν γιατί αυτό λειτουργεί για το ίδιο ως προστατευτικός παράγοντας , είναι ένας λόγος να παραμείνει στο σχολείο έστω και με τις δυσκολίες του και ένας λόγος να έχει επιδόσεις σε κάποιον τομέα έξω από το σχολείο π.χ. κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο.

Έπειτα χρειάζεται κάποιος να του βάλει όρια. Όχι όμως πολύ στενά, για να μπορούν να τηρηθούν. Το σύστημα των ορίων πρέπει να δουλεύει και στο σχολείο και στο σπίτι για να έχει αποτελέσματα. Για αυτό και η συμβουλευτική προς τους γονείς , θα ήταν ενδεδειγμένη. Η τροποποίηση συμπεριφοράς και η ψυχοκινητική εκπαίδευση βοηθούν σημαντικά.

Σε μερικές περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία και η φαρμακευτική αγωγή. Γενικά η χρήση φαρμάκων σε παιδιά δεν είναι επιθυμητή, αλλά ορισμένες φορές ειδικά για το παιδί με ΔΕΠ-Υ, αν ο γιατρός (παιδοψυχίατρος – παιδονευρολόγος) και μόνο αυτός κρίνει, θεωρείται απαραίτητη για να τεθεί υπό έλεγχο η συμπεριφορά του.

Οι συμπεριφοριστικές μέθοδοι τροποποίησης της συμπεριφοράς, που μπορούν να εφαρμοστούν τόσο από τους δασκάλους όσο και από τους γονείς των παιδιών φαίνεται να έχουν αρκετή επιτυχία.
Το παιδί θα πρέπει να αξιολογηθεί σωστά πριν καταλήξουμε σε διάγνωση και ξεκινήσει θεραπεία.

Η αξιολόγηση περιλαμβάνει τα παρακάτω:

Οι γονείς θα πρέπει να μιλήσουν στους δασκάλους για την πρόοδο του παιδιού, για τις όποιες μαθησιακές ή κοινωνικές δυσκολίες και για την ομοιογένεια των προβλημάτων μεταξύ του σπιτιού και του σχολείου. Σε πολλές περιπτώσεις, ένα σταθερό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με συμφωνία γονέων και δασκάλων, προσαρμοσμένο στις ικανότητες του παιδιού, είναι ένα ικανοποιητικό πρώτο βήμα.

Αν το παιδί απαιτεί μια πιο λεπτομερή αξιολόγηση των γνωστικών του ικανοτήτων (π.χ. αν μπορεί να συγκεντρωθεί στο βαθμό που αναμένεται από την χρονολογική του ηλικία), ένα ψυχομετρικό τεστ θα παράσχει χρήσιμες πληροφορίες. Αυτό εκτελείται από σχολικούς και κλινικούς ψυχολόγους.

Η τεκμηρίωση της διάγνωσης της ADHD γίνεται συνήθως από ένα παιδοψυχίατρο, λαμβανομένων υπ' όψιν των πορισμάτων των δασκάλων και των σχολικών ψυχολόγων.

Μια πλήρης αξιολόγηση του παιδιού με ΔΕΠ-Υ περιλαμβάνει:

• Λήψη ιστορικού
• Συνεντεύξεις με το παιδί
• Άμεση παρατήρηση συμπεριφοράς
• Ειδικά tests (νευρολογικά και άλλα).
• Ερωτηματολόγια για γονείς , δασκάλους και συνομηλίκους
• Νευρολογικές εξετάσεις 
Ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων,στη θεραπευτική αντιμετώπιση της ΔΕΠ-Υ, συνεισφέρουν διάφορες ειδικότητες επιστημόνων , όπως ψυχολόγοι, νευρολόγοι, παιδοψυχίατροι, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές.

Πρωταγωνιστές σ’ αυτήν την παρέμβαση είναι οι γονείς και ο δάσκαλος του σχολείου. Η καλή συνεργασία όλων αυτών συμβάλλουν στην καλύτερη δυνατή πορεία της διαταραχής.

Πρακτικές επισημάνσεις τις οποίες μπορεί να εφαρμόσει ο εκπαιδευτικός προκειμένου να αμβλύνει τα συμπτώματα του μαθητή με ΔΕΠ-Υ:

• Να αγνοεί τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές που δεν είναι σοβαρές και να ενθαρρύνει τις επιθυμητές μόλις αυτές εμφανιστούν. Η ενθάρρυνση μπορεί να είναι και κάποια θετικά σχόλια που μπορεί να κάνει ο δάσκαλος στην τάξη

• Να επιτρέπει στο μαθητή να εργάζεται επιτρέποντας τη στάση που θέλει

• Να κάνει μικρά διαλείμματα εκτόνωσης από εργασία σε εργασία.

• Να υπενθυμίζει στο μαθητή κάθε φορά που παραδίδει μια εργασία την αναγκαιότητα του ελέγχου

• Να μιλά ήρεμα προς το μαθητή αποφεύγοντας το απειλητικό ύφος, ιδιαίτερα όταν αυτός είναι εκνευρισμένος

• Να βρίσκει ευκαιρίες ώστε ο μαθητής να παίζει ηγετικό ρόλο στην τάξη

• Να βρίσκει χρόνο ώστε να μιλά με το παιδί για θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος αλλά και για τα προσωπικά του

• Να διατηρεί συχνή επαφή με τους γονείς του και να τους ενημερώνει για τις μικρές προόδους που σημείωσε πρόσφατα.

• Να του μάθει τρόπους αυτοελέγχου π.χ. Όταν εκνευρίζεται να απομακρύνεται από το συγκεκριμένο σημείο ή να μετρά ως το 20 ή να το συζητά αμέσως με τον δάσκαλο

• Να του επιτρέπει να έχει διπλά βιβλία και εργαλεία στην περίπτωση που ξεχνά συνέχεια τα βιβλία του

• Να μην τον επιπλήττει για τα άσχημα γράμματα που πιθανό να κάνει αλλά να του δίνει ευκαιρίες για επιτυχίες

• Να συμπληρώνει τις προφορικές οδηγίες με γραπτές σημειώσεις σχετικά με τις εργασίες που έχει να κάνει ο μαθητής στο σπίτι.

• Να χρησιμοποιεί τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς σε συνεργασία με τους γονείς

• Να δίνει περισσότερο χρόνο κατά την ανάγνωση, την εκτέλεση εργασιών και να είναι πιο ελαστικοί σε ότι αφορά τα λάθη προκειμένου να δώσουν έναν καλύτερο βαθμό.

• Να ενθαρρύνει τις κοινωνικές επαφές με συμμαθητές π.χ. οργανώνοντας τα γενέθλιά του ακόμη και μέσα στην τάξη.

• Να παρέχει ενδιαφέρον διδακτικό υλικό και να ελαχιστοποιεί τις επαναλαμβανόμενες ασκήσεις. Κάθε δραστηριότητα να χωρίζεται σε μικρότερες ενότητες και να μην παρουσιάζεται στο σύνολό της.

• Να υιοθετήσει ένα πολυαισθητηριακό ύφος διδασκαλίας.

• Να βοηθήσει το παιδί να αναλάβει την ευθύνη για τις ενέργειές του και τις πράξεις του

• Να δοθεί η ευκαιρία στο μαθητή να κάνει κάτι κατά την διάρκεια του μαθήματος.Γενικά στην επικοινωνία μας με το παιδί με ΔΕΠ-Υ δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε επικριτική γλώσσα και συνεχείς παρατηρήσεις. Αν θέλουμε να παρέμβουμε καλύτερα να το κάνουμε με μη λεκτικό τρόπο. Ένα άγγιγμα στον ώμο του, ένα νεύμα, ένα σύμβολο (π.χ μια κάρτα STOP), μια ευκαιρία εκτόνωσης, έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα από την συνεχή αρνητική κριτική και την τιμωρία.

 

πηγή: κέντρο Παιδιατρικής Εργοθεραπείας 

αρθρογράφος: Βιργινία Πολυμεροπούλου, Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια